Bazylika Katedralna
pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Bazylika Katedralna pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Płocku należy do najstarszych budowli sakralnych w Polsce.
ul. Mostowa 2
09-402 Płock
tel. +48 24 262 34 35
http://www.katedraplock.pl/
Prezentacja audiowizualna w Kaplicy Królewskiej dostępna bezpłatnie po zgłoszeniu do Obsługi Katedry: pn – sb 10-15.00; nd 14-17.00
Bazylika Katedralna pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Płocku należy do najstarszych budowli sakralnych w Polsce. Jest to jeden z najcenniejszych zabytków miasta, kryjący w swoim wnętrzu sarkofag ze szczątkami dwóch władców Polski – Władysława Hermana i jego syna Bolesława Krzywoustego.
Diecezja płocka została erygowana w 1075 roku. Pierwszy drewniany kościół katedralny powstał w 1099 roku. To w nim Bolesław Krzywousty został pasowany na rycerza przez swojego ojca Władysława Hermana. Podczas najazdu Pomorzan w latach 1126-1127 kościół prawdopodobnie uległ spaleniu. Na jego miejscu, z inicjatywy biskupa płockiego Aleksandra z Malonne, powstała kamienna romańska świątynia, którą konsekrowano w 1144 roku. Zachwycała swoją wielkością i estetyką. Była większa od ówczesnej katedry gnieźnieńskiej i wawelskiej. Wkrótce po zbudowaniu katedry biskup Aleksander zamówił w Magdeburgu drzwi, wspaniały zabytek sztuki romańskiej, który wykonano w latach 1152-1154.
W XIII wieku zostały one wywiezione w niewyjaśnionych okolicznościach. Aktualnie oryginał Drzwi Płockich znajduje się w Soborze św. Sofii w Nowogrodzie Wielkim w Rosji, a ich wierna kopia została sprowadzona do Płocka w 1981 roku dzięki staraniom dr Jakuba Chojnackiego, wieloletniego Prezesa Towarzystwa Naukowego Płockiego. Drzwi Płockie zostały podzielone na kwatery, w których ukazano sceny biblijne i sceny z życia Jezusa Chrystusa. Jedna z kwater przedstawia także biskupa płockiego Aleksandra i biskupa Magdeburga Wichmana. Uwagę przykuwa kwatera ukazująca centaura, który z niewiadomych względów pojawił się na drzwiach.
W 1233 roku katedra ucierpiała w wielkim pożarze, który doprowadził do naruszenia jej murów nośnych. Kolejne lata to okres wojen, który również nie przynosi nic dobrego. W 1243 roku Prusowie spustoszyli katedrę, a w latach 1288-1289 zniszczeń dokonali Litwini. Groźny pożar w 1530 roku, spowodowany uderzeniem pioruna, doprowadził do zawalenia się lewej nawy wraz ze sklepieniem stropu prezbiterium. W 1531 roku gruntownej przebudowy katedry podjął się biskup Andrzej Krzycki. Powstała ona na starych fundamentach, z zachowaniem dawnej struktury przestrzennej i nowym elementem architektonicznym – półkolistą kopułą. Początkowo pracami kierowali włoscy architekci pracujący na Wawelu: Jan Cini, Bernardino di Zanobi de Gianotis i Filip z Fiesole.
Następca biskupa Krzyckiego, biskup Andrzej Noskowski, ukończył budowę w 1563 r. dzięki pomocy Jana Baptysty Wenecjanina, który nadał jej ostateczny kształt. Przedłużono prezbiterium, dobudowano piętrowe pomieszczenia na zakrystię, skarbiec i kapitularz. Płocka katedra była największą świątynią wzniesioną w XVI wieku w Polsce. W okresie baroku i klasycyzmu powstał szereg rzeźb i epitafiów, a wśród nich nagrobek biskupa Cieleckiego i ołtarz Matki Bożej Mazowieckiej (XVII wiek). W roku 1665, kiedy Płock zaczął odbudowywać się po klęskach zarazy oraz najazdach wojsk szwedzkich, kozackich i tatarskich, do wież i dzwonnicy katedry dodano cebulaste barokowe hełmy miedziane.
W latach 1901-1903 dokonano gruntownej renowacji i przebudowy katedry. Głównym architektem został Stefan Szyller. W wyniku tej przebudowy naprawiono i wzmocniono fundamenty, przebudowano fasadę, wieże, wykonano nowe sklepienia i tynki, z zachowaniem pierwotnych elementów zdobniczych. Wnętrze w znacznej mierze zostało zaprojektowane przez Stefana Szyllera. Dzięki niemu powstały zachowane do dziś: ołtarz główny, ołtarze boczne, ambona, stalle. Stare ołtarze i nagrobki zostały odnowione, wstawiono także dębowe umeblowanie. Górnym partiom wież nadano kształt ośmioboczny i zwieńczono je spiczastymi dachami. Jesienią 1903 roku biskup diecezjalny płocki Jerzy Józef Szembek dokonał uroczystej rekonsekracji. W 1904 roku artysta malarz Władysław Drapiewski rozpoczął malowanie polichromii całego wnętrza katedry. Prezbiterium i sklepienie ukazują dzieciństwo Chrystusa i Jego działalność, nawy boczne – ornamenty roślinne i postacie aniołów, w kopule artysta przedstawił Apostołów i doktorów Kościoła.
Podczas II wojny światowej bazylika uległa poważnym zniszczeniom. Na budynek spadły niemieckie bomby, które zniszczyły kaplicę św. Zygmunta, chór, organy i część sklepienia nawy głównej. Podczas okupacji Niemcy wykorzystywali świątynię jako magazyn, zrabowali też wszystkie dzwony i miedzianą blachę z dachu.
1 lipca 1910 roku papież Pius X nadał wielowiekowej płockiej świątyni zaszczytny tytuł bazyliki mniejszej. 7 czerwca 1991 roku świątynię odwiedził ówczesny papież Jan Paweł II.
Spośród zabytków, oprócz wcześniej wspomnianych, znajdujących się w płockiej katedrze na uwagę zasługują: Ołtarz Ukrzyżowania z 1600 roku, renesansowe i wczesnobarokowe nagrobki, ołtarze i epitafia. Ponadto w górnej części portalu, w tympanonie znajduje się płaskorzeźba wykonana przez Piusa Walońskiego przedstawiająca scenę ofiarowania przez biskupa Jerzego Józefa Szembeka nowej katedry Matce Bożej Mazowieckiej, której towarzyszą św. Zygmunt i św. Stanisław Kostka. Dostrzec tam można także Stefana Szyllera. W Kaplicy Królewskiej, pod północną wieżą, znajduje się sarkofag ze szczątkami dwóch władców Polski – Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego, i książąt piastowskich, a w kruchcie kopia słynnych Drzwi Płockich.
Źródło: ks. dr Lech Grabowski, „Katedra płocka, jej dzieje i zabytki”, Płock 1971.