Kościół
p.w. św. Benedykta
Obecny kościół p.w. św. Benedykta w Płocku na Radziwiu został wzniesiony w latach 1892-1898 w stylu nawiązującym do romanizmu, wg projektu Edwarda Cichockiego, dzięki ówczesnemu proboszczowi ks.P. Dzieniakowskiemu.
Parafia Rzymskokatolicka św. Benedykta
ul. Dobrzykowska 2
09-401 Płock
tel.: 24 262-33-53
Prace przygotowawcze, poprzedzające budowę nowej świątyni zostały podjęte przez Dzieniakowskiego już w 1887 r. – m.in. rozebrano stary drewniany kościółek. Od 1893 r. budową radziwskiego kościoła, aż do jej ukończenia, kierował pomocnik inżyniera gubernialnego w Płocku Władysław Czechowski. Świątynia na Radziwiu to ceglana budowla w typie bazylikowym, czteronawowa z rzędem kaplic od strony zachodniej, z czworoboczną wieżą dzwonniczą w północno wschodnim narożu kościoła. W części południowej nawy głównej, po stronie zachodniej nieduża wieżyczka z sygnaturką. Kościół nie jest orientowany. Nawa główna od strony południowej zamknięta poligonalnie.
Beztranseptową bryłę świątyni urozmaicają od strony wschodniej i zachodniej dwie, zwieńczone szczytami przybudówki, będące pomieszczeniami zakrystyjnymi, a tworzące w rzucie kościoła kształt krzyża łacińskiego. Fronton radziwskiego kościoła, mieszczący się w północnej fasadzie, zwieńczony szczytem zdobionym ślepymi arkadami, zakończony rodzajem sterczyny na której mieści się metalowy krzyż. Po obu stronach szczytu dwie flanki w formie ceglanych sterczyn. Przed lico frontonu wysunięty portyk, z portalem opartym na pełnym łuku, wspartym na kolumienkach w typie romańskim z kostkowymi kapitelami. Nad portykiem duże okrągłe okno w rodzaju rozety, nad którym w niszy sklepionej hemisferycznie figura patrona świątyni św. Benedykta, z białego kamienia, trzymającego pastorał opacki i księgę, zaś u jego stóp aniołek z księgą i ptak.
Nawę główną, w jej partii środkowej, od wschodu i zachodu oświetlają trzy identyczne, okrągłe okna. W części prezbiterialnej nawa po obu stronach przepruta jest otworami okiennymi w formie tryforiów, zaś ścianę zachodnią, w części północnej doświetla okno w rodzaju biforium. Nawę wschodnią oraz kaplice od zachodu doświetlają okna zwieńczone łukami. Przybudówki zakrystyjne od wschodu, południa i zachodu posiadają okna w formie biforiów. Nawę główną z trzech stron (od wschodu, południa i zachodu) obiega gzyms koronujący, wsparty na ceglanych kroksztynach.
Nieduży gzyms koronujący z ceglanym ząbkowanym fryzem wieńczy również nawę boczną po stronie wschodniej oraz fasadę zachodnią rzędu kaplic. W tejże fasadzie zachodniej, na wysokości kruchty, elementem urozmaicającym architekturę kościoła jest szczycikowe zwieńczenie części fasady z dwiema ceglanymi flankami. Pionowe podziały fasady wschodniej i zachodniej stanowią ceglane formy architektoniczne przypominające skarpy, wystające ponad połać dachowa w formie sterczyn zwieńczonych dwuspadowymi daszkami. Wieża kościoła w zewnętrznym podziale wykazuje pięć stopni, a każdy stopień zwieńczony gzymsem. Stopień czwarty wieży wieńczy bardzo duży gzyms koronujący wsparty na arkadowym fryzie ceglanym. Na gzymsie mieści się rodzaj galeryjki z metalową balustradą. Piąta kondygnacja, oktagonalna, o znacznie mniejszym obwodzie niż kondygnacja czwarta, nakryta jest dachem namiotowym, zwieńczonym krzyżem.
Opisany stan zewnętrzny świątyni jest obrazem kościoła odbudowanego po 1945 r. ze zniszczeń wojennych, w dużej mierze przypominający pierwotną bryłę. Największym bowiem przeobrażeniom uległo wnętrze kościoła.
Konsekracji kościoła p.w. św. Benedykta na Radziwiu dokonał w dniu 7 września 1902 r. arcybiskup W. Popiel. Należy w tym miejscu wspomnieć, iż do roku 1925, a więc do czasu wcielenia Radziwia do Płocka, jego dzisiejsze lewobrzeżne terytoria należały do archidiecezji warszawskiej oraz do powiatu gostynińskiego.
Wnętrze kościoła w sposób bardziej zdecydowany nawiązuje do cech stylistycznych architektury romańskiej. Nawa główna wzniesiona w systemie przemiennym filarowo-kolumnowym z kapitelami kostkowymi została sklepiona sklepieniem krzyżowym. W partii ściany między arkadami i oknami potrójne, ślepe okienka podkreślające romanizujący charakter wnętrza. W niszach prezbiterium mieści się kilka posągów bliżej nieokreślonego pochodzenia, których czas powstania określany jest na przełom XIX i XX w. Są to figury św. Piotra i Pawła oraz pieta zdradzająca ludowa proweniencję autora.
W latach dwudziestych XX stulecia wnętrze kościoła radziwskiego zostało ozdobione polichromią autorstwa Władysława Drapiewskiego i jego warsztatu. Dekoracja utrzymana była w kolorach pastelowych i prezentowała głównie symbole religijne wzbogacone motywami roślinnymi. Drapiewski ponadto był autorem obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, umieszczonym w pierwotnym, neogotyckim ołtarzu głównym, a także obrazów przedstawiających Przemienienie Pańskie, Matkę Boską Różańcową i św. Benedykta z ołtarzy bocznych.
W 1902 r. przed frontonem kościoła na Radziwiu wystawiono figurę Matki Boskiej autorstwa warszawskiego rzeźbiarza Mazurka, wykonaną w piaskowcu przez zakład kamieniarski z Warszawy H. Żydoka.
W zakrystii kościoła w okresie międzywojennym znajdowało się sześć obrazów, wśród których obraz przedstawiający „Uzdrowienie dziecka przez zakonnika” wyróżniał się pod względem warsztatowo-artystycznym. W 1939 r. roku niemieckie pociski uszkodziły radziwską świątynię – głównie jej wieżę. Mimo to nabożeństwa odbywały się tu do 1941 r. tj. do czasu gdy hitlerowcy zamienili kościół na magazyn żywności i furażu. W 1945 r. wycofując się z Płocka Niemcy podpalili kościół pragnąc zniszczyć zmagazynowane zapasy. Po pożarze ostały się jedynie nagie ściany świątyni.
Do odbudowy spalonego kościoła przystąpił niezwłocznie po zakończeniu wojny jej nowy proboszcz ks Aleksander Strużyński. Odbudowa i rekonstrukcja przeprowadzona została na tyle szybko i sprawnie, iż w dniu 12 sierpnia 1945 r. nastąpiła rekoncyliacja świątyni. Działalność proboszcza Strużyńskiego odcisnęła się niezwykle mocnym znamieniem nie tylko na powojennym życiu parafii na Radziwiu, ale także na wizerunku kościoła św. Benedykta oraz jego otoczeniu. Należy zauważyć, iż odbudowując radziwską świątynię i zaopatrując ją w nowe wyposażenie (w tym także spełniające wymogi liturgii posoborowej) Strużyński wykazał się niezwykłym wyczuciem w doborze zarówno projektantów jak i wykonawców nowego wizerunku kościoła, stając się w ten sposób prawdziwym mecenasem sztuki. Przez pierwsze lata powojennej działalności wspierał proboszcza Czesław Idźkiewicz, który zaprojektował m.in. ołtarz boczny Serca Pana Jezusa oraz wszystkie drzwi kościoła. Ołtarz został dokończony po śmierci Idźkiewicza. W 1956 r. Zygmunt Burzyński z Warszawy wykonał dla kościoła w Radziwiu ołtarze Matki Boskiej Częstochowskiej oraz św. Stanisława Kostki według projektu córki Idźkiewicza Marii Zienkiewicz, w oparciu o szkice pozostawione przez jej ojca. Nową polichromią wnętrza kościoła, wykonaną przez Ryszarda Politowskiego, utrzymaną w tonacji błękitu oraz ciepłej i zimnej bieli, podkreślono romańskie elementy architektury budowli.
W latach pięćdziesiątych Strużyński jeszcze raz zatrudnił na Radziwiu firmę Władysława Drapiewskiego, tym razem w celu wykonania obrazów do ołtarzy bocznych, przedstawiających św. Stanisława Kostkę oraz Serce Pana Jezusa. Ołtarz główny, nawiązujący w sposób wyrazisty do romanizmu został zaprojektowany przez przyjaciela ks. Strużyńskiego, późniejszego rektora płockiego seminarium, ks. Marcelego Molskiego. Wykonawstwo ołtarza powierzono poznańskiej firmie „Rzeźba i stolarstwo artystyczne”. Konstrukcja ołtarza zasadza się zasadniczo na dwóch łukach, z których jeden obejmuje część zasadniczą ołtarza mensę, a drugi umieszczony w zwieńczeniu – obraz św. Benedykta – patrona kościoła i parafii. Postać naturalnej wielkości Chrystusa Ukrzyżowanego oraz zwieńczenie tabernakulum wykonał w 1960 r. Jan Maria Jakub z Poznania. Ks. Molski zaprojektował jeszcze dla radziwskiej świątyni dwa konfesjonały, które zostały wykonane przez wspomnianego już Zygmunta Burzyńskiego.
Uzupełnieniem ołtarza głównego o obrazy zajął się Firmin Bandke z Warszawy, którego autorstwa są obrazy: Matki Boskiej Częstochowskiej, Przemienienia Pańskiego i św. Benedykta w zwieńczeniu ołtarza głównego. Autorstwa Bandkego są również stacje drogi krzyżowej wykonane w technice sgraffito oraz umieszczone na ścianach podchórza sgraffita przedstawiające symbole muzyczne. Firmin Bandke zaprojektował i wykonał mozaikowe obrazy przedstawiające czterech ewangelistów, umieszczone w prezbiterium radziwskiego kościoła. W pracach malarskich współpracował z Bandkiem Edward Kokoszko.
Kolejną osobą zatrudnioną przez Strużyńskiego był ks. Adam Skałbania, który zaprojektował ambonę, oraz ołtarz soborowy i chrzcielnicę. Wykorzystanie marmuru połączonego z metalem do zabudowy prezbiterium (podwyższona posadzka, balustrada) wprowadziły do wnętrza świątyni nowy materiał, który w całości nawiązał do charakteru i stylu świątyni.
Działania Strużyńskiego nie ograniczyły się tylko do samego kościoła. Z jego inicjatywy zostało wzniesione ogrodzenie wokół świątyni. Strużyński był także inicjatorem ogrodzenia cmentarza grzebalnego przy ul. Krakówka oraz budowy pomnika-nagrobka dla wybitnego budowniczego, pochodzenia francuskiego, projektanta i wykonawcy pierwszego w Płocku mostu łyżwowego na Wiśle Jana Marii Lajourdie. Wykorzystywanie naturalnych materiałów (kamienia, metalu) oraz prostota i niezwykła czytelność formy to elementy działalności księdza Strużyńskiego, które niewątpliwie stwarzają dziś, iż kościół i parafia św. Benedykta na Radziwiu jest jedynym i niepowtarzalnym miejscem na ziemi.
W świątyni znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona wizycie abp Karola Wojtyły w 1966 roku. Arcybiskup Karol Wojtyła (późniejszy papież Jan Paweł II) przebywał w Radziwiu podczas obchodów 1000-lecia chrztu Polski jakie odbyły się w 1966 roku w katedrze Płockiej. Tu nocował na plebani – na której znajduje się także tablica pamiątkowa, a w świątyni radziwskiej w dniu 13 listopada odprawił msze i wygłosił kazanie.
oprac. Mirosław Romanowski
fotografie: Bogusław Osiecki, Archiwum Parafii św. Benedykta