Opactwo Pobenedyktyńskie z elementami Zamku Książąt Mazowieckich
to druga po Bazylice Katedralnej najważniejsza budowla znajdująca się na Wzgórzu Tumskim. Tu znajduje się nowa część Muzeum Diecezjalnego, a w nim ekspozycja skarbca diecezjalnego, który jest jednym z pięciu najbogatszych w Polsce.
Muzeum Diecezjalne w Płocku
im. bł. abpa Antoniego Nowowiejskiego
ul. Tumska 3a
09-402 Płock
tel. +48 (24) 262 26 23
e-mail: mdp@mdplock.pl
www.mdplock.pl
Na Wzgórzu Tumskim, w miejscu gdzie istniał w XIV w. drewniany gród, powstał murowany zamek obronny. Pozostałością po ówczesnym zamku są dzisiejsze dwie wieże: Szlachecka i Zegarowa oraz fragmenty murów zamkowych sięgające 17 m. Są to najwyższe zachowane mury obronne w Polsce.
Benedyktyni brali udział w tworzeniu pierwszej kapituły katedralnej płockiej diecezji w 1075 roku. W 1166 roku został wybudowany dla nich drewniany kościół pw. św. Wojciecha wraz z klasztorem. Budynki te były wielokrotnie burzone przez Prusaków, w związku z czym wybudowano dla nich murowany kościół i klasztor. Kościół z trzech stron połączony był z klasztorem, a szczytem przylegał do Wieży Szlacheckiej.
Na początku XVII w. opat Stanisław Starczewski przeprowadził gruntowny remont kościoła i budynków klasztornych. Kościół św. Wojciecha otrzymał bogaty wczesnobarokowy wystrój z marmurowym, monumentalnym ołtarzem głównym i portalem, projektu królewskiego architekta Mateo Castello.
W 1705 roku, podczas najazdów szwedzkich, opactwo zostało ograbione, a biblioteka i archiwum spłonęły. W 1781 roku benedyktyni zostali przeniesieni do Pułtuska przez biskupa płockiego Michała Jerzego Poniatowskiego. Od tego czasu opactwo zajął zakon misjonarzy św. Wincentego à Paulo, którzy prowadzili w tym miejscu diecezjalne seminarium duchowne. W celu powiększenia zakonu, w 1856 roku kościół św. Wojciecha zlikwidowano i podzielono na trzy kondygnacje. Ołtarz główny został przeniesiony do Kościoła Farnego św. Bartłomieja w Płocku, a bogato zdobiony portal do kościoła w Bądkowie Kościelnym k. Płocka.
W 1866 roku budynek przejęły władze rosyjskie, gdzie utworzyły gimnazjum żeńskie. Po I wojnie światowej gmach powrócił na własność Kościoła i powstała w nim szkoła dla organistów i mieszkania prywatne. W latach 50. XX w. budynki przejęło państwo. Zostały one odrestaurowane i w 1973 roku przekazane na siedzibę Muzeum Mazowieckiego. W 2005 roku Muzeum Mazowieckie przeniesiono do jego aktualnej siedziby przy ul. Tumskiej 8, a budynki dawnego opactwa powróciły we władanie diecezji płockiej. Przeprowadzono ich kapitalny remont i od 2008 roku służą one jako siedziba nowej części Muzeum Diecezjalnego.
W Opactwie Pobenedyktyńskim są prezentowane liczne dzieła złotnicze diecezji płockiej, m.in.: herma św. Zygmunta, kielich Konrada Mazowieckiego, gotyckie monstrancje. Podziwiać można także wystawy: „Chrystus w sztuce”, „XII – wieczna Biblia Płocka”, obrazy „Madonny z poezji polskiej” autorstwa Wiesławy Kwiatkowskiej. Ponadto w tej części muzeum znajdują się zbiory związane ze św. Faustyną Kowalską, które przeniesiono ze Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia.
Wieża Zegarowa
(Dzwonnica)
Stanowi pozostałość gotyckiego zamku. Od 1492 roku pełni funkcję dzwonnicy katedralnej. Była wielokrotnie przebudowywana (1492, 1735, 1895). Niegdyś była jedną z baszt murów obronnych okalających gród. W 1792 roku wieżę podwyższono przez wzgląd na przeniesienie do niej dzwonów katedralnych. Wieża pełniła również funkcję więzienia dla osób skazanych przez sąd kościelny.
Górna część wieży jest bogato zdobiona dekoracyjnymi otworami okiennymi i baniastą kopułą z XVII wieku. W trakcie instalacji na niej dzwonów, został także zamontowany zegar (wymieniony na nowy w 1794 roku). Przez wiele lat z wieży grany był hejnał płocki, a dzwon „Zygmunt” o zmroku wybijał 9. uderzeń ku czci poległych w bitwie pod Warną.
Źródło: A.J. Nowowiejski , Monografia Historyczna, Płock 1931.
www.mdplock.pl
Wieża Szlachecka
(Wysoka, Bramna)
Dawna baszta XIV – wiecznych murów obronnych. Do XVI wieku była w niej główna brama wjazdowa do zamku. Do dnia dzisiejszego zachował się ostry, gotycki łuk bramny, widoczny od strony Wisły. Wieża Szlachecka i Zegarowa były połączone ze sobą linią murów wewnętrznych, które otaczały bezpośrednio: katedrę, kościół benedyktyński św. Wojciecha, zamek książęcy, cmentarz oraz budynki duchowieństwa. Po osunięciu się skarpy wiślanej w 1532 roku, wieża przestała pełnić rolę bramy wjazdowej. Pojawiło się nowe jej przeznaczenie – więzienie (górne kondygnacje jako więzienie dla szlachty, dolne natomiast dla pospolitych złoczyńców). Przez wzgląd na zły stan techniczny wieży, w 1796 roku została ona obniżona.
Źródło: A.J. Nowowiejski , Monografia Historyczna, Płock 1931.
www.mdplock.pl